άρδευση

Η τεχνητή προσαγωγή νερού στις καλλιέργειες, απαραίτητη για την ανάπτυξη των φυτών, ώστε να συμπληρωθεί το έλλειμμα που προέρχεται από την ανεπάρκεια των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Για την ά. χρησιμοποιούνται νερά που προέρχονται από πηγές, χειμάρρους, ποταμούς, λίμνες (φυσικές ή τεχνητές), φρέατα ή γεωτρήσεις (υπόγεια ύδατα) και οδηγούνται εκεί όπου χρειάζονται με διάφορα αρδευτικά έργα. Ανάλογα με το είδος των καλλιεργειών η ά. μπορεί να είναι συνεχής ή μόνιμη, για όλη ή σχεδόν όλη την καλλιεργητική περίοδο, όπως π.χ. στους ορυζώνες ή τεχνητούς λειμώνες· περιοδική ή κανονική, όταν πραγματοποιείται σε μικρά ή μεγάλα, αλλά σταθερά χρονικά διαστήματα· ακανόνιστη όταν πραγματοποιείται σε τελείως ακανόνιστα χρονικά διαστήματα, εφόσον συντρέχουν ειδικοί λόγοι. Το νερό παρέχεται στο έδαφος με διάφορους τρόπους, που διακρίνονται σε: υπερχείλιση κατά λωρίδες μεταξύ παραλλήλων αναχωμάτων, όταν το νερό παρέχεται σε λεπτό στρώμα από τα ψηλότερα προς τα χαμηλότερα σημεία (μόνιμοι τεχνητοί λειμώνες)· κατάκλιση μόνιμη (ορυζώνες) περιοδική(λαχανόκηποι), όταν το νερό σκεπάζει το έδαφος κατά μερικά εκατοστά· διήθηση όταν το νερό ρέει σε αυλάκια (αραβόσιτος - βαμβάκι)· τεχνητή βροχή καταϊονισμός υψηλής ή χαμηλής πίεσης, όταν το νερό πέφτει στο έδαφος σαν βροχή (όλες οι καλλιέργειες)· υπάρδευση όταν το νερό παρέχεται μέσα από διάτρητους σωλήνες ή μέσα από χωμάτινες διώρυγες (τάφρους). Η ά. πραγματοποιείται γενικά με κατάλληλο δίκτυο από αρδευτικές διώρυγες. Μια κύρια ή προσαγωγός αρδευτική διώρυγα μεταφέρει όλο το νερό στο ψηλότερο σημείο της περιοχής που πρόκειται να αρδευτεί. Από αυτήν ξεκινούν κάθετα οι δευτερεύουσες αρδευτικές διώρυγες που έχουν πολύ μικρή κλίση και μεταφέρουν το νερό στις διάφορες ζώνες στις οποίες είναι χωρισμένη η περιοχή· από τις δευτερεύουσες διακλαδίζονται κάθετα οι τριτεύουσες ή, αλλιώς, αύλακες διανομής, που φέρνουν το νερό στα διάφορα αγροτεμάχια. Τέλος, σε κάθε αγρόκτημα μπορεί να υπάρχουν και μικρότερες διακλαδώσεις, που ονομάζονται τεταρτεύουσες. Η διάταξη των αγωγών καθορίζεται πάντοτε από τη διαμόρφωση του εδάφους και τις ανάγκες των καλλιεργειών. Το νερό μιας αρδευτικής διώρυγας μπορεί να διανεμηθεί σε μικρότερους αγωγούς με τη βοήθεια έργων που λέγονται μεριστές. Τα νερά που πλεονάζουν και δεν μπορούν να συγκρατηθούν από το έδαφος συλλέγονται σε ειδικούς αύλακες αποχέτευσης (τάφρους) που καταλήγουν στην κύρια απαγωγό τάφρο αποχέτευσης. Οι αγωγοί ά. στις πεδινές περιοχές έχουν διατομή τραπεζίου με πυθμένα σχεδόν οριζόντιο και κλίση που κυμαίνεται μεταξύ 20 και 50 εκ. ανά χλμ. (στους μικρότερους η κλίση φτάνει τα 60-80 εκ. ανά χλμ.). Στις διώρυγες των ορεινών περιοχών οι διατομές είναι ορθογώνιες και η κλίση φτάνει μέχρι 30‰. Εκτροπές διωρύγων. Το νερό που τροφοδοτεί τα αρδευτικά δίκτυα προέρχεται συνήθως από ποταμούς, χειμάρρους, λίμνες ή πηγές και οδηγείται προς αυτά με ειδικά έργα υδροληψίας που λέγονται και φράγματα εκτροπής. Αυτά κατασκευάζονται σε κατάλληλες θέσεις, όπου η διαμόρφωση της κοίτης το επιτρέπει. Στους χειμάρρους και τους ποταμούς διαλέγεται συνήθως η καμπή της κοίτης, επειδή η αλλαγή της διεύθυνσης του ρεύματος διευκολύνει την εκτροπή του νερού. Ανάλογα με τη σημασία του αρδευτικού έργου κατασκευάζονται απλά πρόχειρα διαφράγματα ή μόνιμα φράγματα υδροληψίας, ώστε να εξασφαλιστεί η επιθυμητή ποσότητα νερού. Τα απλά μπορεί να είναι μικρά αναχώματα ή και εμπόδια από ξύλο και πέτρες, ενώ τα μόνιμα είναι κανονικά φράγματα από λιθοδομή ή κυρίως από οπλισμένο σκυρόδερμα (μπετόν αρμέ), όπως τα φράγματα εκτροπής των ποταμών Αλιάκμονα, Νέστου, Αγγίτη, Αλφειού κλπ. Στην αρχή του έργου υδροληψίας κατασκευάζεται ο εκκενωτής και στη συνέχεια η διώρυγα εκκένωσης, που δέχεται τα νερά που περισσεύουν και τα οδηγεί πιο κάτω πλάι στο ποτάμι και συγχρόνως χρησιμεύει για την απομάκρυνση των φερτών υλών, που μαζεύονται κυρίως τον χειμώνα, και για τη ρύθμιση του όγκου του νερού που πηγαίνει στην εκτροπή. Για τη ρύθμιση επίσης του όγκου του νερού κατασκευάζεται σε ένα ορισμένο ύψος του φράγματος o υπερχειλιστής, από τον οποίο το νερό χύνεται στη διώρυγα εκκένωσης. Όταν το νερό του ποταμού βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από το έδαφος που πρόκειται να αρδευτεί, τότε κατασκευάζεται ένα σύστημα ανύψωσης που λέγεται υδραυλικός κριός και λειτουργεί με την πίεση του νερού· αποτελείται από μια υδραντλία που ανυψώνει και διοχετεύει το νερό από τη δεξαμενή συγκέντρωσης σε άλλη δεξαμενή, απ’ όπου ξεκινά η προσαγωγός διώρυγα. Αξιόλογα έργα υδροληψίας κατασκευάζονται επίσης στις φυσικές ή τεχνητές λίμνες. Για τη δημιουργία τεχνητής λίμνης απαιτείται η κατασκευή ενός φράγματος σε κατάλληλη θέση μιας κοιλάδας, ώστε να μετατραπεί αυτή σε τεχνητή λίμνη. Τέτοια είναι του Πηνειού Ηλείαςπου κατασκευάστηκε για την ά. πολλών χιλιάδων στρεμμάτων. Τεχνητές λίμνες μικρής χωρητικότητας είναι οι μικρές ορεινές λιμνοδεξαμενές που κατασκευάζονται σε κατάλληλες θέσεις στις πλαγιές των βουνών με χωμάτινα φράγματα για την ά. μικρών εκτάσεων. Για τη μεταφορά του αρδευτικού νερού πολλές φορές είναι ανάγκη να κατασκευαστούν έργα, όπως υδατογέφυρες για τη διέλευση του αγωγού πάνω από διώρυγες, ποταμούς, δρόμους κλπ., σήραγγες μέσα από το έδαφος, σιφώνες κάτω από διάφορα εμπόδια. Αρδευτική εγκατάσταση με παρασκευασμένα τσιμεντένια αυλάκια. Εγκατάσταση άρδευσης με τεχνητή βροχή: το νερό μεταφέρεται στο αγροτεμάχιο που πρόκειται να αρδευτεί με σωλήνες· τα σημεία υδροληψίας βρίσκονται σε κανονικές αποστάσεις, ώστε η κατανομή του νερού να είναι ομοιόμορφη σε όλη την επιφάνεια. Εκτοξευτήρας που χρησιμοποιείται στην άρδευση με τεχνητή βροχή. Συνήθως περιστρέφονται με την πίεση που ασκεί το νερό. Το μαγκαναπήγαδο είναι από τα αρχαιότερα αρδευτικά συστήματα που έχει επινοήσει ο άνθρωπος. Ετρουσκικός αρδευτικός αγωγός. Άρδευση με μόνιμη κατάκλυση. Το σύστημα αυτό άρδευσης, που εφαρμόζεται στους ορυζώνες, απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού. Σύστημα άρδευσης με διήθηση: το νερό μεταφέρεται μέσω ενός αγωγού που έχει αντίστοιχα ανοίγματα σε κάθε αυλάκι. Σύστημα άρδευσης με κατάκλυση: το συστηματοποιημένο έδαφος διαιρείται σε τμήματα ή πρασιές (βραγιές) που περιβάλλονται από μικρά αναχώματα. Σύστημα άρδευσης με υπερεκχείλιση: το έδαφος έχει διαμορφωθεί σε σάγματα (σαμάρια)· στο ψηλότερο σημείο του ρέει το νερό μέσα σε αυλάκι.

* * *

η (AM ἄρδευσις) [αρδεύω]

νεοελλ.

πότισμα καλλιεργημένης γης με κατάλληλη διοχέτευση του νερού

αρχ.-μσν.

πότισμα.